Jeżeli jednak zdecyduje się na legalizację, musi pamiętać, że nie zawsze jest ona możliwa, szczególnie jeśli realizowane są projekty domów jednorodzinnych. Warunkiem umożliwienia legalizacji jest zgodność samowoli z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a w szczególności z tym, co zawiera miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub jeśli gmina nie ma go uchwalonego ? wydana decyzja o warunkach zabudowy.
Kolejnym warunkiem umożliwiającym legalizację jest to, że samowola nie może naruszać przepisów, w tym techniczno-budowlanych, w zakresie, który uniemożliwi doprowadzenie domów lub ich części do stanu zgodnego z prawem. Kiedy budowa domu jeszcze trwa, a inspektor nadzoru budowlanego wykryje samowolę, wydaje decyzję o wstrzymaniu robót. W obu przypadkach, zarówno gdy projekt domu jest jeszcze budowlany lub gdy dom jednorodzinny jest już zamieszkany, inspektor określi termin, w którym inwestor musi przedłożyć dokumenty umożliwiające rozpoczęcie procesu legalizacji.
Aby nielegalnie wybudowane domy czy części budynku mogły zostać zalegalizowane, inwestor powinien przedłożyć zaświadczenie wójta (burmistrza lub prezydenta) o zgodności tego, co wybudował z ustaleniami obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy (w przypadku braku planu). Koniecznie trzeba będzie również dostarczyć nowy projekt budowlany zwyczajowo w czterech takich samych egzemplarzach wraz z opiniami i uzgodnieniami oraz zaświadczeniem o wpisie projektanta na listę właściwej izby. Potrzebne będzie również oświadczenie o prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane.
Nowelizacja ustawy Prawo Budowlane ułatwiła nieco inwestorom proces zbierania dokumentacji. Przed wprowadzeniem nowelizacji, legalizacja samowoli budowlanej na terenach, dla których nie istniał miejscowy plan zagospodarowania była raczej niemożliwa, bo uzyskane warunki zabudowy były wystawione na dzień wnioskowania, a przecież nie działały wstecz. Obecnie możliwe jest przedłożenie właśnie aktualnych warunków zabudowy. Decyzja może być wydana nawet jeśli budowa domu została już zakończona. Warunki zabudowy nie muszą być już ostateczne w dniu wszczęcia postępowania.
